VNG Magazine nummer 20, 21 december 2018
Auteur: Rogier van der Wal
In 2015 schreven Frans Verhaaren en Jan van Ginkel een aangenaam prikkelend boek onder de titel Werken aan de wakkere stad, met als ondertitel Langzaam leiderschap naar gemeenschapskracht. Dat boek krijgt nu een vervolg, waarin het wakker maken handen en voeten krijgt in wat de auteurs ‘algoritmes voor meervoudigheid’ noemen, die worden vervat in vijftig korte, puntige ‘werkvonken’.
In het nieuwe boek veel herkenning, en dat is logisch: we leven nog steeds in tijden van verandering en overheden zoeken naar de beste manier om daar greep op te krijgen. Vaak gebeurt dat laatste nog te veel vanuit de systeemwereld, waarbij de leefwereld er bekaaid van afkomt. Al in hun eerste boek pleitten Verhaaren en Van Ginkel juist voor vitale gemeenschappen en het aanhaken bij en aanwakkeren van gemeenschapskracht. Daarbij past wat ze vierde orde veranderen noemen: niet alleen maar de meubels verzetten, de tent verbouwen of verkassen, maar samen ontwikkeling wakker maken en verder brengen. Langzaam leiderschap is daarvoor het beste, samengevat in de mooie paradox daadkrachtig op je handen zitten.
Praktijk
Het nieuwe boek is geschreven op verzoek van diegenen die de auteurs vroegen: maar hoe doe je dat nou in de praktijk, een stad wakker maken? Omdat daarvoor geen uniform recept te geven valt, hebben Verhaaren en Van Ginkel gekozen voor een opbouw in drie delen met concrete suggesties, vervat in wat ze algoritmes noemen, een ander, moderner woord voor de klassieke handelingsperspectieven. Deze vlot geschreven, korte teksten zijn bedoeld ter inspiratie. De auteurs spreken van ‘werkvonken in de maatschappelijke smidse’, wat aansluit bij de hernieuwde belangstelling voor ambtelijk vakmanschap.
In het eerste deel gaat het over werken aan jezelf. Aan de hand van een casus (De Buurtvrouw in Schiedam) worden negen invalshoeken gepresenteerd, die gaan over zelfleren, over generatief bewustzijn en over anders omgaan met tijd. Maar ook over het verlangen dat van alles de bron is, en dat de auteurs vergelijken met een ster die je op koers houdt. Hoe toepasselijk, in kersttijd!
Frontlijnwerkers
Deel twee bevat een viertal cases, waarvan er twee spelen in Zwolle, een in Utrecht en een in Amsterdam-Oost. Daaromheen wordt een aantal thema’s aangesneden die vooral te maken hebben met de eigen werk- en leefomgeving: hoe kun je daar het anders handelen vormgeven en verinnerlijken? Ook hier weer het accent op de beweging die er in de leefwereld al is: als je die ziet of leert zien, kun je mooi aansluiten. De frontlijnwerkers gaan voorop, eigenaarschap wordt niet overgenomen maar blijft bij de eigenaren, de aanpak is waarderend en écht uitnodigend en randfiguren fungeren als rolmodellen, juist omdat ze de grenzen opzoeken. Veranderen doe je aan het systeem, niet erin en ook niet erbuiten. Het primaat ligt bij de maatschappelijke opdracht, dus praktijkleren en actieonderzoek gaan voor. Niet vragen ‘wat is er aan de hand’, maar ‘wat is er gaande’ en daarbij aanhaken. Het gaat zeker niet vanzelf of zonder complicaties, maar het devies is: volhouden op de ‘plek der moeite’.
Leiderschap
Het laatste deel gaat over leiderschap, maar start met een schets van de nieuwe, responsieve overheid en hoe die zich tot de samenleving verhoudt. Op basis daarvan kom je volgens de auteurs vanzelf tot de wens voor radicaal ander leiderschap: met het accent op uitvoeringskracht (dat zal Tjeenk Willink als muziek in de oren klinken), werkend aan het ‘veruberen’ van de organisatie – willen we dat trouwens echt? Lijkt me een discussie waard – en optredend als leerarchitect en antistollingsexpert. Ook hier twee mooie cases ter illustratie.
Het is weer een buitengewoon (ideeën-)rijk boek geworden. Wie het in de kerstvakantie aanschaft en leest, mag erop rekenen dat er bij hem/haar ook iets gaat vonken. Begin januari leent zich uitstekend voor een bezinningsmoment: grote kans dat het daarna als een lopend vuurtje verder gaat en dat er zo via gemeenschapskracht iets moois ontstaat. (RvdW)
Rogier van der Wal is docent bestuurskunde aan de Universiteit Leiden in Den Haag.
Frans Verhaaren & Jan van Ginkel, Werkvonken naar wakkere gemeenschappen. 50 algoritmes voor meervoudigheid, uitgeverij Management Impact – Vakmedianet, € 34,95